W XXI wieku trudno znaleźć miejsce, które nie byłoby zanieczyszczone dźwiękiem. Rosnąca ingerencja człowieka w bliskie sąsiedztwo obszarów chronionych doprowadziła do bezpowrotnych zmian w środowisku naturalnym, a ich negatywne konsekwencje odczuwalne są także przez człowieka. Problem ten dostrzegła Fundacja Pruszczanie.pl, która otrzymała grant na przeprowadzenie nagrań dźwiękowych w ostatnim lesie łęgowym na Żuławach.

 

Przejdź do materiałów audio z nagraniami z lasu łęgowego: POSŁUCHAJ

 

Co to jest las łęgowy i gdzie leży Las Mątawski? Lasy łęgowe to obszary położone w sąsiedztwie wód płynących – głównie rzek, które w okresie wczesnej wiosny są podatne na wylewanie. Na zalewany teren nanoszone są wówczas żyzne osady, sprzyjające rozwojowi bogatej flory, woda zaś obmywa korzenie drzew, doprowadzając do ich odsłonięcia. Stąd ich charakterystyczny, dość nietypowy wygląd. Cechują się także występowaniem w przeważającej mierze drzew liściastych, takich jak: topola, wierzba, dąb, olcha oraz jesion.

Las Mątawski to nazwa rezerwatu przyrody, utworzonego w 2005 r. z połączenia dwóch rezerwatów Las Łęgowy nad Nogatem oraz Mątowy, znajdujących się w rozwidleniu Wisły i Nogatu w gminie Miłoradz w powiecie malborskim. Nieduży rezerwat jest pozostałością większego lasu, porastającego niegdyś okoliczne tereny Żuław, a wyciętego pod uprawy. Obecnie Las Mątawski oddzielony jest od rzek wałami przeciwpowodziowymi, przez co stopniowo traci swój pierwotny charakter, chociaż wciąż dysponuje wyjątkowymi walorami przyrodniczymi. Porastające las jesiony i dęby liczą sobie ponad 150 lat, natomiast wiek topól przekracza 180 lat. Jest to doskonałe siedlisko dla licznych ptaków chronionych oraz większych zwierząt leśnych, jak np. jeleni, saren i dzików.

O projekcie „Ekologia dźwięku. Ocalenie pejzażu dźwiękowego ostatniego lasu łęgowego na Żuławach”. Dotykający nas problem suburbanizacji, czyli nadmiernego zasiedlania terenów podmiejskich, wpływa negatywnie zarówno na dziką przyrodę, jak i człowieka, który żyjąc w pośpiechu, miejskim zgiełku i nieustannym hałasie potrzebuje wyciszenia i bliższego kontaktu z naturą. Coraz trudniej jednak znaleźć ostoję ciszy, znajdującą się poza zasięgiem cywilizacji – bez przelatujących nad naszymi głowami samolotów lub dźwięków pochodzących z pracujących w oddali maszyn rolniczych. Nawet przez środek Lasu Mątawskiego przebiega droga gminna, choć w teorii nie jest jego częścią, co pozwala na poruszanie się tam pojazdów mimo zakazu obejmującego rezerwat.

 

Fundacja Pruszczanie.pl, dostrzegając problem zanieczyszczenia przyrody obcymi dźwiękami, postanowiła przeprowadzić nagrania terenowe w celu ocalenia pejzażu dźwiękowego, który powoli, lecz sukcesywnie zanika. Istnieje zatem realne zagrożenie, że przyszłe pokolenia nie będą znały czystego dźwięku natury. Projekt posiada walor edukacyjny, związany zarówno z ochroną środowiska, a także uwrażliwieniem społeczeństwa na kruchość dzikiej przyrody, narażonej na ciągłe oddziaływanie człowieka. Poprzez serię zdjęć oraz udostępnione nagranie dźwiękowe organizacja zamierza uświadomić odbiorcom, jakie bogactwo natury drzemie w niewielkim kompleksie leśnym na Żuławach. Realizowany projekt jest częścią większego przedsięwzięcia, dlatego w pierwszej kolejności trafi do odbiorców nagranie przeprowadzone wiosną. W kolejnych etapach planowane są kolejne, aby pokazać zmiany, jakie zachodzą w lesie wraz następującymi po sobie porami roku. Projekt realizowany jest dzięki wsparciu finansowemu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku.

Ekologia akustyczna, czasami nazywana ekoakustyką lub studiami pejzażu dźwiękowego, jest dyscypliną badającą relacje, zapośredniczone przez dźwięk, między człowiekiem a jego otoczeniem.

Charakterystyka lasu łęgowego Typ siedliskowy lasu W leśnictwie łęgiem (Lł – łęg) nazywa się również jeden z typów siedliskowych lasu porastający siedliska żyzne lub bardzo żyzne wytworzone na madach brunatnych lub czarnoziemach, które są okresowo w ciągu roku podtapiane lub zalewane; z próchnicą typu mull. Gleby wytworzone są z mad średnich lub ciężkich, średnio głębokich lub głębokich: są to gliny ilaste, iły, utwory pylaste, często na piaskach. Zajmuje siedliska żyzne i bardzo żyzne, okresowo zalewane lub podtapiane, o dużych wahaniach poziomu wody gruntowej w ciągu roku. Występuje na madach brunatnych lub czarnoziemnych z próchnicą typową lub murszowatą. Gleby te wytworzone są przeważnie z mad średnich i ciężkich, średnio głębokich lub głębokich. Są to gliny pylaste, iły, utwory pyłowe, często na piaskach. Jest to jedno z naszych najżyźniejszych siedlisk – dowodem tego jest piętrowa budowa runa leśnego.

Gatunki runa różnicujące Lł od Lw:

  • Glechoma hederacea – bluszczyk kurdybanek,
  • Phalaris arundinacea – mozga trzcinowata,
  • Solidago serotina – nawłoć późna,
  • Ficaria verna – ziarnopłon wiosenny,
  • Agropyron caninum – perz psi,
  • Hypericum hirsutum – dziurawiec kosmaty.

Gatunki częste :

  • Geum urbanum – kuklik pospolity,
  • Lysimachia nummularia – tojeść rozesłana,
  • Circaea lutetiana – czartawa pospolita,
  • Stachys silvałica – czyściec leśny,
  • Urtica dioica – pokrzywa zwyczajna,
  • Galeodbolon luteum – gajowiec żółty,
  • Pulmonaria obscura – miodunka ćma,
  • Pulmonaria officinalis – miodunka plamista,
  • Aegopodium podagraria – podagrycznik pospolity,
  • Impatiens noli-tangere – niecierpek pospolity,
  • Geranium Robertianum – bodziszek cuchnący,
  • Deschampsia caespitosa – śmiałek darniowy,
  • Chrysosplenium alternifolium – śledzienica skrętolistna,
  • Dactylis Aschersoniana – kupówka Aschersona.

Drzewostan: Gatunki główne: dąb szypułkowy I-II bonitacja, jesion I bonitacja. Gatunki domieszkowe: wiąz, lipa, klon, jawor, topola biała, olsza, grab, brzoza, wierzba. Gatunki podszytowe: bez czarny, bez koralowy, głóg, trzmielina, dereń, leszczyna, kruszyna, porzeczka czarna, czeremcha, tarnina, wierzby. Gatunkami głównymi są dąb szypułkowy i jesion wyniosły (mogące dorastać imponujących rozmiarów) z domieszką topoli białej, wiązu szypułkowego, olszy czarnej, brzozy omszonej, a także jaworu, klonu zwyczajnego i lipy. Warstwa krzewów jest bujnie rozwinięta – dominuje w niej czeremcha zwyczajna, spotyka się też derenia świdwę, bzy, leszczynę, trzmielinę oraz młode osobniki gatunków drzewiastych. Charakterystyczne jest, że formy drzewiaste mogą tworzyć tutaj również niektóre krzewy – nierzadko można spotkać w łęgu „drzewiaste” czeremchy, derenie czy trzmieliny. Na piaszczystych madach dużych rzek, np. w dolinie Wisły, czasami dominuje w drzewostanie topola biała i drzewiaste wierzby. Są to tzw. łęgi topolowe. Lasy łęgowe — czym się cechują i dlaczego warto je odwiedzić? Nie bez powodu polskie lasy łęgowe określane są jako odpowiednik tropikalnych lasów deszczowych. Wybujała roślinność i wyjątkowo korzystny mikroklimat stanowią idealne miejsce do życia dla wielu gatunków roślin i zwierząt. Sprawdź, gdzie możesz zobaczyć bujne lasy łęgowe i dlaczego warto odwiedzić te wyjątkowe miejsca. Lasy łęgowe – czym są? Od początku istnienia ludzkości lasy stanowiły miejsce schronienia dla zwierząt i ludzi. Historie o plemionach, które zamieszkują lasy w dorzeczach takich rzek jak Kongo, czy też Amazonka, są znane na całym świecie. Roślinność, która porasta żyzne gleby w tych miejscach do dziś stanowi miejsce schronienia i źródło pożywienia ludzi. Europejskie, w tym również polskie lasy łęgowe, są odpowiednikiem tropikalnych lasów deszczowych. Pomimo różnych stref klimatycznych, panuje w nich bardzo podobny mikroklimat. Strzeliste drzewostany przepuszczają wystarczająco dużo światła, by w niższych partiach lasu mogły bujnie rosnąć dzikie drzewa owocowe, krzewy i grzyby. Gęste zarośla z dala od ingerencji człowieka, stanowią kryjówkę wielu gatunków ptaków i ssaków. Co ważne, rozwój łęg jest uwarunkowany poziomem ruchu wody w rzekach i potokach. Lasy łęgowe — jak je rozpoznać wśród terenów zielonych? Bujna roślinność lasów łęgowych to zasługa bardzo żyznych gleb. Muł, który niesie woda z górskich potoków lub rzek, osadza się na brzegach koryta. W okresie jesienno-zimowym oraz podczas wczesnej wiosny roztopy oraz opady deszczu często powodują, że rzeki zalewają przylegające do nich obszary. Dzięki temu ziemia staje się bardzo wilgotna, a gleba otrzymuje dodatkową porcję miko i makroelementów. Siedliska łęgowe występują najczęściej na glebach typu mady o odczynie obojętnym. Rzadziej spotyka się je na torfowiskach niskich. Lasy łęgowe można również rozpoznać po rodzaju roślinności. Najczęściej te nadrzeczne zbiorowiska leśne są porośnięte wierzbami, jesionami i topolami. Roślinność w lasach łęgowych można podzielić na dwie grupy:

  • związek Alno-Ulmion — lasy jesionowe, olszowe i wiązowe,
  • związek Salicion albae — lasy topolowe i wierzbowe.

Gdzie rosną lasy łęgowe? Lasy łęgowe występują na terenie całej Europy. W Polsce wszystkie rodzaje lasów zajmują 30 proc. powierzchni kraju, co stanowi około 6 proc. wszystkich lasów na terenie Unii Europejskiej i 0,23 proc. na całej kuli ziemskiej. Lasy łęgowe stanowią obecnie 0,39 proc. powierzchni polskich lasów, co stanowi 0,11 proc. powierzchni kraju. Lasy łęgowe występują najczęściej na nizinach i wyżynach. Powstają w dolinach w sąsiedztwie większych rzek. Z łatwością takie siedliska można znaleźć na terenie Pojezierza Wielkopolskiego, Kotliny Toruńskiej, w dolinie Wisły i na obszarach Dolnej Odry. Łęgi znajdują się także na Żuławach. Lasy lęgowe w Polsce – wyjątkowe siedliska przyrodnicze Cechą charakterystyczną tych wyjątkowych i niepowtarzalnych lasów jest ich mikroklimat. Najwyższe drzewa lasów łęgowych osiągają ok. 30 metrów wysokości. Przez to, że występują w bezpośredniej okolicy zbiorników wodnych, niższe warstwy przyrody bardziej się rozrastają. Podszyt chroni glebę przed wysychaniem i utratą wilgotności. Drzewa, takie jak czarny bez lub dzika porzeczka preferują miejsca zacienione, więc często można je zobaczyć w takich siedliskach. W symbiozę z jesionem i wiązem chętnie wchodzą grzyby smardzowate. Dogodne warunki klimatyczne pozwalają rozwijać się gatunkom niespotykanym w innych lasach. Warto wiedzieć, że lasy łęgowe są zaliczane do roślinności azonalnej. Ta przynależność wynika ze szczególnej specyfikacji siedliska, a nie jak to zwykle bywa, ze stref roślinnych odpowiednich dla danych stref klimatycznych. Co zagraża lasom łęgowym? Wyjątkowy mikroklimat oraz piękne kompozycje drzewostanów przez współczesny pęd za rozwojem, narażone są na wyginięcie. Wraz z roślinnością umierają również ptaki i ssaki, które w wielu przypadkach są pod ochroną. Leśne zakamarki i szuwary to dla wielu gatunków idealne miejsca lęgowe. Podmokłe tereny zamieszkuje ptactwo wodno-błotne, płazy i gady, które potrzebują do życia bezpośredniego dostępu do środowiska wodnego. Ochrona lasów łęgowych ma ogromne znaczenie dla całego ekosystemu. Prostowanie koryt, wzmacnianie brzegów rzek oraz sztuczne obniżanie poziomu wód gruntowych sprawia, że doliny się wysuszają. Skutkiem tego jest zmiana fauny i flory w lasach łęgowych. Na te siedliska ogromny wpływ ma również rolnictwo. W celu pozyskania dodatkowych powierzchni uprawnych rolnicy karczują typową roślinność łęgową. Przez ingerencję człowieka lasy łęgowe stanowią coraz mniejszy udział procentowy we wszystkich terenach zielonych w Polsce. Skutki są nieodwracalne i stanowią ogromną stratę dla całego ekosystemu. Lasy łęgowe powinny być lepiej chronione przez obowiązujące przepisy. Biorąc pod uwagę obecne tempo rozwoju aglomeracji miejskich, zagrożenia  powodziowe oraz progres rolnictwa, za kilkadziesiąt lat lasy łęgowe mogą całkowicie zniknąć z powierzchni Polski.  Źródła:

  1. Matuszkiewicz J., Zespoły leśne Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001
  2. Matuszkiewicz W., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
  3. Podbielkowski Z., Roślinność kuli ziemskiej, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1975.
  4. Kaszyński B., Szczukowska H., Łęgi, polskie lasy deszczowe, Studia i Materiały CEPL w Rogowie, R. 14, Zeszyt 32, 3, 2012.

Projekt współfinansowany ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku w ramach projektu edukacyjnego w wysokości 10.000 zł (całkowity koszt projektu 12600 zł). https://wfos.gdansk.pl/

Gatunki ptaków, które zostały oznaczone przez Panią ornitolog Dorotę Sawicką na podstawie nagrań terenowych wykonanych w lesie łęgowym: Las łęgowy- rano skraj lasu i pole Żuraw, Kukułka, Zięba, Wilga, Kapturka, Kos, Dzięcioł duży, Śpiewak, Strzyżyk, Trznadel, Grubodziób, Bogatka, Bażant, Szczygieł, Pierwiosnek, Rudzik Las łęgowy- rano późne – środek lasu Zięba, Kapturka, Śpiewak, Kruk, Strzyżyk, Kos, Dzięcioł duży, Bogatka, Grubodziób, Grzywacz, Świstunka leśna, Rudzik, Trznadel, Gajówka Las w południe Kapturka, Pierwiosnek, Grubodziób, Świstunka leśna, Trznadel, Zięba, Żuraw, Kos, Strzyżyk, Bogatka, Kukułka, Dzięcioł duży, Rudzik Wieczór nad rzeką Trzciniak, Kukułka, Potrzos, Brzęczka, Gęgawa, Żuraw, Trznadel Las łęgowy noc Rudzik, Śpiewak, Kos, Żuraw, Gęgawa, Puszczyk samiec   Pojęcia związane z zagadnieniem projektu Ekologia muzyki – dziedzina muzykologii badająca relacje między muzyką i sposobem jej odbioru a środowiskiem akustycznym. Ekologia akustyczna to wiedza, którą możemy wykorzystać do zmieniania naszego otoczenia dźwiękowego. Pejzaż dźwiękowy (soundscape) Raymond Murray Schafer przekształcił termin landscape (pejzaż) na soundscape (pejzaż dźwiękowy). To całościowy obraz akustyczny danego miejsca – zbiór wszystkich dźwięków występujących w danym obszarze. Trafna jest w tym przypadku analogia do malarstwa: to jakby wyobrazić sobie olejny obraz, w którym słyszymy wszystko to, co widzimy. Jako polskie tłumaczenie terminu soundscape pojawia się kilka propozycji, wśród nich: krajobraz dźwiękowy, pejzaż akustyczny, dźwiękosfera, środowisko akustyczne. Nagrania terenowe to nagrania tworzone za pomocą mobilnego sprzętu audio poza studiem nagraniowym i salami koncertowymi. Tworzenie nagrań terenowych jest jedną z podstawowych praktyk ekologa akustycznego. Stanowią często podstawowy materiał źródłowy do dalszych badań i refleksji. Społeczność tworząca nagrania terenowe jest bardzo duża i wywodzi się z różnych tradycji i postaw – nie tylko artystycznych, lecz także wynika po prostu z zainteresowania sferą audialną i utrwalaniem wspomnień dźwiękowych. Zanieczyszczenie hałasem (noise pollution) Jeden z największych negatywnych efektów przemian cywilizacyjnych. Jak pisał Luigi Russolo w swoim Manifeście sztuki hałasu: „Życie w przeszłości było ciszą. Dopiero w wieku XIX, wraz z wynalezieniem maszyn, narodził się hałas. Dziś hałas triumfuje i panuje suwerennie nad wrażliwością ludzi”. Hałas wdziera się w przestrzeń naszych domów, szkół i miejsc pracy również wskutek braku poszanowania prywatnej przestrzeni akustycznej, np. poprzez głośne słuchanie muzyki, gdy jest się w autobusie wśród wielu osób. Audioturystyka Utrwalanie wysokiej jakości nagrań i publikowanie ich w celu dzielenia się z innymi użytkownikami internetu. Audioturystyka funkcjonuje przede wszystkim jako alternatywny sposób kolekcjonowania wspomnień, w którym dokonanie zapisu audio staje się jednym z głównych celów wyjazdu turystycznego. Może być również substytutem podróży dla słuchaczy, którzy dzięki niej poznają miejsce, do którego udanie się osobiście jest dla nich niemożliwe. Bioakustyka Dziedzina akustyki zajmująca się taksonomią roślin i zwierząt ze względu na ich aktywność dźwiękową. Bioakustycy mogą na przykład klasyfikować ptaki ze względu na rodzaj ich śpiewów lub badać sposoby wydawania dźwięków przez owady. Osobnym działem bioakustyki są badania podmorskich przestrzeni dźwiękowych nie tylko w zakresie dźwięków wydawanych przez organizmy, ale również przenikania do świata tych zwierząt i roślin skażenia akustycznego wywołanego działalnością człowieka. Głębokie słuchanie polega na słuchaniu i nagrywaniu, to zejście pod powierzchnię tego, co słyszymy, i rozszerzenie naszej percepcji na całe pole dźwięku, a następnie jego analiza.   Projekt współfinansowany ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku w ramach projektu edukacyjnego w wysokości 10.000 zł (całkowity koszt projektu 12600 zł). https://wfos.gdansk.pl/ Zapraszamy wszystkich do zanurzenia się w pejzażu dźwiękowym ostatniego lasu łęgowego na żuławach. Fundacja Pruszczanie.pl